Tờ The National Interest vừa qua đăng bài về những tiết lộ đối với việc cải tạo nhanh chóng và mang tính hệ thống của Trung Quốc trên nhiều thực thể địa lý khắp biển Đông thì tranh chấp âm ỉ bấy lâu nay đang trở nên ngày càng sôi sục.
Chiến lược thống trị biển Đông của Trung Quốc
Terriclaims, viết tắt của việc bồi tạo lãnh thổ (territorial reclamation) là một thuật ngữ dùng để mô tả các hoạt động cải tạo của một quốc gia để tìm cách duy trì hoặc mở rộng lãnh thổ, các hoạt động này là một phần tham vọng địa chính trị rộng lớn hơn. Các quốc gia đã cải tạo đất đai hàng nghìn năm qua, nhưng không một quốc gia nào cố gắng cải tạo ở những nơi cách xa biên giới quốc gia như Trung Quốc. Ngoài ra, cái cách Trung Quốc tiến hành các hoạt động cải tạo ở biển Đông đầy mờ ám là nguyên nhân gây quan ngại.
Việc xem xét một số dự án xây dựng của các nước khác sẽ rất hữu ích cho việc lý giải tại sao cải tạo lãnh thổ của Trung Quốc lại gây chú ý. Không phải Trung Quốc đang xây một đảo Palm hoặc Quần đảo World như thành phố Dubai của Các tiểu Vương quốc Ả Rập Thống nhất. Dự án cải tạo đất nhiều tỉ đô la của Dubai bắt đầu vào năm 2001 dự kiến nhiều quần đảo chạy từ bờ biển Tiểu Vương quốc Ả Rập Thống nhất tới Vịnh Iran (Ba Tư). Palm Jumeirah, quần đảo hoàn thành mới đây nhất vào năm 2006 và được cấu tạo theo dạng một cây cọ, bao gồm các ngôi nhà sang trọng, các khu nghỉ dưỡng khác nhau, và hệ thống tàu lửa trên đường ray đơn trải dài nhiều cây số quanh khu đất cải tạo mới.
Đúng hơn là, các dự án xây dựng của Trung Quốc có vẻ là một phần của việc chiếm giữ lãnh thổ rộng lớn hoặc để biến yêu sách đường 9 đoạn đầy trannh cãi của Trung Quốc thành hiện thực. Các hoạt động cải tạo lãnh thổ này dường như là nỗ lực mới nhất của Trung Quốc theo chiến thuật xâm lấn chậm rãi nhưng mang tính phương pháp để khẳng định quyền kiểm soát biển Đông, một chính sách bị gọi mỉa mai là "lát cắt salami". Trong khi các hoạt động của Trung Quốc tại quần đảo Trường Sa có thể chỉ thu hút sự chú ý của quốc tế mới gần đây thì việc họ sử dụng chiến thuật này hầu như chẳng có gì mới lạ.
Cải tạo đất đai trong lịch sử Trung Quốc
Cải tạo lãnh thổ là một nỗ lực mới của Trung Quốc để thiết lập lại ranh giới tại biển Đông, nhưng sự xuất hiện của chúng hoàn toàn không làm các nhà quan sát bất ngờ. Đó là vì cải tạo lãnh thổ là hiện thân mới nhất của lịch sử cải tạo đất đai lâu dài ở Trung Quốc, hoạt động vốn được các cấp chính quyền Trung Quốc cấp nguồn lực và hậu thuẫn. Trung Quốc có cả một di sản về cải tạo đất đai từ thế kỷ thứ 5 trước Công nguyên, khi họ sử dụng kỹ thuật nạo vét và cải tạo để xây Kênh Đại Vận Hà (Dà Yùn Hé/大运河).
Thành cổ Tô Châu giống như Venice được xây dựng trên đất bồi đắp. Trong thời kỳ hiện đại, Trung Quốc đã cải tạo nhiều phần đất rộng lớn của Macao, Thượng Hải, và thậm chí, mứi đây họ cải tạo đất để mở rộng Sân Bay Quốc Tế Hong Kong. Ngoài ra, các hoạt động cải tạo đất đai đã được lồng vào việc quản lý nhà nước của Bắc Kinh và trách nhiệm thực hiện các hoạt động cải tạo đất đai đã được mở rộng cho tất cả các cấp chính quyền. Trên thực tế, bộ máy chính quyền của Trung Quốc có 4 tổ chức lớn giải quyết một hoặc nhiều khía cạnh của vấn đề cải tạo đất đai: Bộ Tài Nguyên Đất, Bộ Tài Nguyên Nước, Bộ Bảo Vệ Môi Trường và Cục Hải Dương Quốc Gia (SOA).
Nhiệm vụ chính trị và trọng tâm về biển của Cục Hải Dương Quốc Gia, dưới quyền Bộ trưởng Liu Cigui, khiến cho cơ quan này trở nên đặc biệt trong bốn cơ quan đó. SOA giữ vai trò lãnh đạo trong việc tái cơ cấu hầu hết các tổ chức dân sự và bán quân sự trên biển của Trung Quốc trong năm 2013. Điều này trùng hợp với việc thành lập một nhóm tư vấn cấp cao mới về các vấn đề an ninh hàng hải vào năm 2012 của Ban Thường Vụ Bộ Chính Trị , đứng đầu là là Tập Cận Bình. Bằng chứng này cho thấy SOA đang hướng dẫn các nỗ lực cải tạo lãnh thổ dưới sự chỉ đạo từ các cấp cao nhất ở Bắc Kinh.
Trung Quốc cũng không phải là quốc gia đầu tiên sử dụng việc cải tạo đảo ở biển Đông. Năm 1999, Malaysia đã xây dựng trên Bãi Thám Hiểm– nằm giữa Philippin và Malaysia, một tòa nhà bê tông hai tầng cùng với một bãi đáp trực thăng, trạm radar và bến tàu. Năm 2007, Đài Loan thực hiện các dự án cải tạo lớn trên đảo Pratas. Trung Quốc đã biến Đảo Phú Lâm trong quần đảo Hoàng Sa thành đảo đất có một đường băng dài 2400 m, 3 cảng, và các cơ sở của hải Quân và không Quân.
Tuy nhiên, Trung Quốc có vẻ không những đang bảo vệ yêu sách của mình mà còn mở rộng yêu sách bằng những dự án cải tạo lãnh thổ lớn có ý hướng độc đáo về mặt quân sự. Sự tiến triển của các điểm cải tạo lãnh thổ cho việc xây tàu bay, cơ sở vật chất kiên cố, kho chứa, khu vực tập kết, và các kênh sâu cho tàu thuyền. Cơ sở hạ tầng về thông tin liên tạc dân sự nâng cao, trạm nghiên cứu khoa học, hoặc các cơ sở phục vụ đánh cá không cần có một diện tích lớn như vậy và cũng không đòi hỏi xây dựng gấp gáp và bí mật như vậy. Các nhà quan sát Trung Quốc, như Yoji Koda của Nhật, cho rằng chỉ riêng các nỗ lực cải tạo lãnh thổ tiềm năng ở Bãi Scarborough thể tạo ra một đảo đất mới rộng nhiều kilomet vuông.
Tác động toàn cầu
Việc cải tạo lãnh thổ của Trung Quốc có thể có ảnh hưởng thứ hai và thứ ba đáng kể. Việc cải tạo lãnh thổ, nếu được các bên tranh chấp khác ở Biển Đông, ASEAN, hoặc rộng hơn là cộng đồng quốc tế thừa nhận, có thể gây ra việc mất đi lãnh thổ to lớn trên biển nếu một hoạt động cải tạo lãnh thổ được hợp pháp hóa. Điều này cũng có thể dẫn đến xung đột. Biển Đông đã chứng kiến xung đột lãnh thổ trong quá khứ, nhưng khả năng và ảnh hưởng toàn cầu của Trung Quốc đã tăng lên đáng kể.
Đồng thời, chiến thuật này không nhất thiết chỉ giới hạn đối với biển Đông, nó có thể được sử dụng ở các vùng ven biển dễ bị ảnh hưởng. Hiện có hơn 150 quốc gia ven biển yêu sách hơn 36% diện tích biển của thế giới. Các quốc gia đất thấp ven các biển Caribbean, Baltic, Địa Trung Hải, Vịnh Iran, Châu Đại Dương và Bắc Cực đều dễ bị cải tạo lãnh thổ. Độ sâu lúc triều thấp nhỏ và sự gần gũi với các nước ven biển khác tại các vùng ven biển giàu tài nguyên kề cận nhau này có thể thực hiện cải tạo lãnh thổ và có lẽ đầy hấp dẫn. Ngoài ra, Công Ước Liên Hiêp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982, không có quy định nào đề cập tới cải tạo lãnh thổ. Trong điều kiện tốt nhất, các quy định trong UNCLOS có thể diễn giải để thách thức hay bảo vệ cải tạo lãnh thổ chỉ là mơ hồ.
Bất kể sự im lặng tương đối của UNCLOS về vấn đề này, cải tạo lãnh thổ cần được giải quyết. Nếu cải tạo lãnh thổ của Trung Quốc được hợp pháp hóa do việc cộng đồng quốc tế không có hành động, điều này sẽ không những là phần thưởng cho hành vi của Bắc Kinh mà còn cung cấp cho Trung Quốc quyền vô điều kiện để tiếp tục cải tạo lãnh thổ ở các khu vực khác. Quan trọng hơn, việc thừa nhận cải tạo lãnh thổ sẽ khuyến khích các nước khác làm theo sự đi đầu của Trung Quốc. Nếu không tìm ra giải pháp, cải tạo lãnh thổ sẽ tàn phá môi trường biển và các khuôn khổ của nó. Ít nhất, khuynh hướng quân sự nổi bật của việc cải tạo lãnh thổ của Trung Quốc sẽ tiếp tục gây khó chịu các bên tranh chấp khác.
Cải tạo lãnh thổ trong tương lai
Nếu như sự mơ hồ pháp lý không được loại bỏ hoặc việc cải tạo lãnh thổ của Trung Quốc không bị thách thức trực tiếp thì có thể kéo theo cuộc đua cải tạo lãnh thổ giữa Trung Quốc và các bên tranh chấp khác. Có hai câu trả lời mà cộng đồng quốc tế cần xem xét. Thứ nhất, các quốc gia ký kết có thể duyệt lại UNCLOS để bổ sung cải tạo lãnh thổ hoặc kèm thêm một hiệp định phụ tương tự như Hiệp Định về Cá và Nguồn Cá năm 1995. Tuy nhiên, một bản sửa đổi sâu rộng hoặc phụ lục của UNCLOS là khó xảy ra. Để sửa đổi UNCLOS, chắc chắn đòi hỏi phải được sự ủng hộ của Bắc Kinh với tư cách là thành viên của Hội Đồng Bảo An, đồng thời là quốc gia lãnh đạo khu vực.
Thứ hai, các quốc gia quan tâm có thể bác bỏ việc cải tạo lãnh thổ qua trọng tài hoặc Tòa Án Quốc Tế về Luật Biển (ITLOS) hoặc Tòa Án Công Lý Quốc Tế hoặc thông qua một khuôn khổ hoặc thỏa thuận lớn hơn. Ngược lại, kiện tụng và trọng tài cũng có thể không nhất thiết là một giải pháp khả thi khi xét tới tình trạng chậm chạp và kéo dài của cuộc chiến pháp lý hiện nay giữa Philippin và Trung Quốc. Tùy thuộc vào tiến triển của tố tụng, có thể có nhiều khả năng các bên sẽ rơi ngược vào một hình thức thỏa thuận song phương hoặc đa phương nào đó, tương tự nhưng mạnh hơn Tuyên Bố về Ứng Xử năm 2002 vốn tìm kiếm sự gần gũi về cải tạo lãnh thổ giữa ASEAN hoặc các bên tranh chấp là thành viên ASEAN và Trung Quốc.
Việc cải tạo lãnh thổ của Trung Quốc cho thấy quyết tâm to lớn mà Trung Quốc sẵn sàng theo đuổi để thống trị biển Đông. Và mặc dù có vẻ mới lạ nhưng thực tế là chiến thuật này giữ một vai trò lâu dài trong lịch sử Trung Quốc như vậy có nghĩa là chúng ta không nên trông đợi thấy chiến thuật này sớm biến mất khỏi bộ công cụ của Bắc Kinh.
Nguồn vietnam.vn