Tờ The Diplomat ngày 7/5 đã đăng bài viết phân tích và nhận định về việc cải tạo đất của Trung Quốc xung quanh các đảo đá tại Biển Đông như một hành động "không cải tạo đất mà đang cắt dần trái tim hàng hải ra khỏi Đông Nam Á".
Giáo sư Carl Thayer: Trung Quốc từ từ cắt "trái tim hàng hải" Biển Đông khỏi khu vực Đông Nam Á.
Kể từ năm ngoái, khi các hình ảnh vệ tinh xác nhận rằng Trung Quốc đang xây dựng các đảo nhân tạo ở Biển Đông, các nhà báo, các chuyên gia an ninh và thậm chí các quan chức chính phủ đã chấp nhận thuật ngữ "cải tạo đất" không mang tính phê phán, gây ra hoang mang hơn là làm rõ các hiểm họa tiềm ẩn. Chưa có thuật ngữ nào bị lạm dụng như từ "cải tạo đất", cả trong việc sử dụng hàng ngày lẫn ý nghĩa pháp lý.
Một bài bình luận của học giả Trung Quốc Shen Dingli lập luận rằng luật quốc tế không cấm việc cải tạo đất. Ông ta dẫn ra các ví dụ như thành phố Thượng Hải, Sân bay quốc tế Kansai của Nhật Bản, Hồng Kông và Dubai. Không có một thí dụ nào trong số đó so sánh được với những gì đang diễn ra ở Biển Đông.
Hãy minh bạch: Trung Quốc không cải tạo đất ở Biển Đông để cải thiện các điều kiện trên một thực thể đất đai - một hòn đảo - đã bị xói mòn do tác động của môi trường hoặc do việc sử dụng của con người. Trung Quốc đang nạo vét cát từ đáy biển và những rạn san hô để tạo ra các hòn đảo nhân tạo.
Trung Quốc tuyên bố một cách dối lừa rằng nước này đang cải tạo đất trên các đảo mà họ có chủ quyền. Nhưng không phải như vậy. Trung Quốc đang xây dựng nhiều cấu trúc nhân tạo trên ở những bãi nổi khi thủy triều xuống thấp (và ngập dưới nước biển khi thủy triều lên cao) và trên các đá. Trung Quốc không thể tuyên bố chủ quyền đối với các thực thể này. Các thực thể này không được hưởng quy chế hải phận hoặc không phận.
Các đảo nhân tạo có một ý nghĩa khác biệt trong luật pháp quốc tế. Theo Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS), chủ quyền đối với các đảo nhân tạo chỉ có thể được thực hiện bởi một quốc gia ven biển nằm trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của mình. Điều 56 tuyên bố, "Trong vùng đặc quyền kinh tế, các quốc gia ven biển có quyền tài phán liên quan đến: (i) xây dựng và sử dụng các đảo nhân tạo, các thiết bị, các công trình..." Điều 60 cho phép các quốc gia ven biển "đặc quyền xây dựng... các đảo nhân tạo." Và Điều 80 quy định mở rộng điều khoản này cho các đảo nhân tạo trên thềm lục địa một quốc gia ven biển.
Tất cả bảy thực thể mà Trung Quốc hiện đang chiếm và biến thành các đảo nhân tạo là chủ đề của một vụ kiện pháp lý được Philippines trình lên Tòa án Trọng tài của Liên Hiệp Quốc. "Thông báo và Tuyên bố" của Philippines lập luận rằng theo UNCLOS, Đá Vành Khăn (Mischief Reef), Đá Ken Nan (McKennan Reef), Đá Ga Ven (Gaven Reef) và Đá Xu Bi (Subi Reef) là các thực thể ngập trong nước, và cả Đá Vành Khăn và Đá Ken Nan là một phần thuộc thềm lục địa của Philippines. Hơn nữa, Philippines cho rằng Bãi cạn Scarborough (Scarborough Shoal), Đá Gạc Ma (Jonhson Reef), Đá Chữ Thập (Fiery Cross Reef) và Đá Châu Viên (Cuarteron Reef) là đá theo UNCLOS. Tất cả các thực thể này đều nằm trong EEZ hay thềm lục địa của Philippines.
Tóm lại, Trung Quốc xem các thực thể này là đảo theo ý nghĩa pháp lý và do đó tuyên bố chủ quyền không chỉ đối với chúng, mà còn cả vùng lãnh hải, EEZ, thềm lục địa và vùng trời phía trên chúng.
Philippines lập luận rằng các thực thể này là các bãi cát, rạn san hô và bãi nổi khi thủy triều thấp, không hội đủ điều kiện để trở thành đảo theo UNCLOS, nhưng chúng là một phần của thềm lục địa Philippines, hoặc đáy đại dương quốc tế.
Vấn đề Trung Quốc xây dựng các đảo nhân tạo đã bị làm lẫn lộn bởi ba vấn đề khác. Vấn đề đầu tiên liên quan nỗ lực của Trung Quốc thực thi quyền tài phán của mình trên vùng biển 12 hải lý xung quanh các đảo nhân tạo và không phận trên các thực thể này. Luật pháp Trung Quốc đòi hỏi việc ban hành đường cơ sở trước khi khẳng định về quyền tài phán trên các vùng biển. Với ngoại lệ của quần đảo Hoàng Sa (Paracels), Trung Quốc đã không ban hành bất kỳ đường cơ sở nào cho các thực thể mà nước này chiếm cứ.
Cần lưu ý rằng tất cả các đảo nhân tạo của Trung Quốc nằm rất gần các thực thể do Việt Nam chiếm giữ. Nếu những thực thể này được hưởng một vùng lãnh hải rộng 12 hải lý thì vùng lãnh hải của Trung Quốc sẽ chồng lên một khu vực tương tự do Việt Nam tuyên bố chủ quyền. Điểm mấu chốt là tất cả các thực thể này có tranh chấp và các bên tham gia UNCLOS đã bị cấm không được có những hành động làm thay đổi nguyên trạng.
Khẳng định về chủ quyền trong những trường hợp này của Trung Quốc là một "giả kim thuật pháp lý," theo đó Trung Quốc mưu toan biến các thực thể và các đá ngập nước thành các đảo được hình thành tự nhiên.
Trung Quốc đã nhiều lần thách thức các chuyến bay bằng máy bay quân sự của Philippines và Hoa Kỳ, ra lệnh cho họ phải ra khỏi cái mà các quan chức quân đội Trung Quốc gọi là "khu vực cảnh báo quân sự" hoặc "khu vực an ninh quân sự." Nếu các bản tin của phương tiện truyền thông phát đi là chính xác rằng các tàu chiến Hoa Kỳ đã tự kiềm chế việc đi vào trong phạm vi 12 hải lý của các đảo nhân tạo và máy bay quân sự của Mỹ đã không trực tiếp bay qua các thực thể này thì trò "giả kim thuật pháp lý" của Trung Quốc đã thành công.
Vấn đề thứ hai liên quan của cái gọi là "cải tạo đất" của Trung Quốc tương tự như những nỗ lực của Việt Nam, Malaysia và Philippines. Trung Quốc lập luận rằng các bên tranh chấp khác đã làm thay đổi nguyên trạng từ lâu và Trung Quốc chỉ đang mới bắt đầu làm theo. Câu hỏi quan trọng là những hoạt động nào đã được thực hiện từ năm 2002 và vì mục đích gì?
Philippines đã tiến hành cải tạo đất ở Palawan. Palawan là một thực thể đất hình thành tự nhiên và đủ điều kiện là một đảo theo luật pháp quốc tế. Philippines có chủ quyền trên đảo Palawan và do đó có thể cải tạo đất một cách hợp pháp cho bất cứ mục đích nào.
Trường hợp của Việt Nam là cũng khác. Hình ảnh vệ tinh về Đảo Sơn Ca (Sand Cay) và Đào Đá Tây (West London Reef) do Việt Nam chiếm giữ được công bố bởi tổ chức Sáng kiến Minh bạch Hàng hải châu Á (AMTI), chỉ ra rằng kể từ năm 2010 Việt Nam đã lần lượt mở rộng các thực thể này ra 21.000 và 65.000 mét vuông. Vấn đề kích thước ở đây có quan trọng không? Các nhà báo, các nhà bình luận và các quan chức chính phủ nhanh chóng chỉ ra rằng nếu quy mô và phạm vi xây dựng của Trung Quốc là người khổng lồ thì quy mô và phạm vi của bên tranh chấp khác chỉ là những chú lùn. Cái gọi là cải tạo đất của Việt Nam chỉ bằng 1,9% diện tích xây dựng của Trung Quốc.
Không ai trong số các nhà bình luận, bao gồm cả AMTI, đặt thuật ngữ "cải tạo đất" ở Biển Đông vào đúng bối cảnh thích hợp. Bộ trưởng Quốc phòng Ashton Carter kêu gọi Việt Nam ngừng "cải tạo đất" là sai lầm. Phép thử ở đây không phải là mức độ xây dựng nhân tạo mà là mục đích đằng sau sự xây dựng này. Trung Quốc và tất cả các bên tranh chấp khác là những nước ký vào Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) không mang tính ràng buộc đã thỏa thuận vào tháng 12/2002.
Theo DOC, các bên ký kết thoả thuận "kiềm chế trong việc tiến hành các hoạt động có thể làm phức tạp hoặc gia tăng tranh chấp và ảnh hưởng đến hòa bình và ổn định..." Hoàn toàn rõ ràng là không có gì trong việc cải tạo đất của Philippines hoặc việc mở rộng của Việt Nam đạt tới mức làm phức tạp hoặc leo thang tranh chấp và ảnh hưởng đến hòa bình và ổn định ở Biển Đông.
Trái lại, các hành động của Trung Quốc đã làm phức tạp các tranh chấp. Việc xây dựng đảo nhân tạo của Trung Quốc trực tiếp phá hoại UNCLOS và thể hiện một động thái tấn công phủ đầu chống lại bất kỳ quyết định nào của Tòa án Trọng tài. Trung Quốc đã thay đổi "các thực tế trên mặt đất" và đặt cả khu vực trước một sự đã rồi. Trung Quốc đã thách thức tự do hàng hải và hàng không đối với các tàu hải quân và máy bay cũng như ngư dân trong khu vực. Ví dụ, có những báo cáo thời sự nói rằng tàu chiến Trung Quốc đã bắn vào ngư dân Philippines gần một trong những hòn đảo nhân tạo của Trung Quốc.
Các hoạt động xây dựng của Trung Quốc đã ảnh hưởng đến hòa bình và sự ổn định khu vực vì các báo cáo của Trung Quốc lặp đi lặp lại rằng các đảo nhân tạo sẽ phục vụ mục đích quân sự. Trung Quốc đã nhiều lần tuyên bố quyền đơn phương tuyên bố và thực thi một vùng nhận dạng phòng không ở Biển Đông. Một nhà bình luận Trung Quốc đã đi xa đến mức lập luận rằng Trung Quốc nên đối đầu với máy bay quân sự của Úc bay qua vùng trời phía trên các đảo nhân tạo của Trung Quốc và bắn hạ nếu cần thiết.
Trung Quốc được cho là đã chấm dứt "cải tạo đất" trên bốn thực thể và tiến tới củng cố sự hiện diện của họ bằng cách xây dựng các cầu tàu, bến cảng và tòa nhà cao tầng. Việc xây dựng một đường băng dài 3.110 mét trên Đá Chữ Thập cùng với các báo cáo rằng một đường băng tương tự sẽ được xây dựng tại Đá Xu Bi sẽ cung cấp các cơ sở hạ tầng để hỗ trợ cho việc triển khai tất cả các loại máy bay quân sự hiện Trung Quốc đang có. Đột nhiên và chỉ trong thời gian ngắn, Trung Quốc có thể biến đổi các cơ sở bề ngoài là dân sự và nghiên cứu khoa học thành các căn tiền tiêu cho các hoạt động quân sự.
Vấn đề thứ ba liên quan đến các tác động về môi trường biển do các hoạt động xây dựng của Trung Quốc. Là một bên ký vào UNCLOS, Trung Quốc đang bị ràng buộc bởi việc bảo vệ môi trường biển. Các quan chức Trung Quốc nhiều lần tuyên bố rằng họ đã tính đến các tác động môi trường của hoạt động xây dựng của mình và không gây ra sự hủy hoại nào. Khẳng định của Trung Quốc đang bị thách thức bởi các quan chức Philippines cũng như các nhà khoa học biển. Hình ảnh vệ tinh cho thấy rõ dấu nạo vét trên các rạn san hô liền kề với nơi Trung Quốc đang xây dựng đảo nhân tạo.
Không, Trung Quốc không cải tạo đất. Trung Quốc đang xây dựng các căn cứ tiền tiêu trên các đảo nhân tạo cho đội tàu đánh cá, các tàu thăm dò dầu khí và các tàu thực thi pháp luật hàng hải. Khi Trung Quốc hoàn tất việc xây dựng cơ sở hạ tầng, bao gồm các radar tầm xa, việc xuất hiện các máy bay quân sự và tàu chiến chỉ còn là vấn đề thời gian . Tóm lại, Trung Quốc đã thành công trong giả kim thuật pháp lý bằng cách biến UNCLOS thành "luật quốc tế với đặc sắc Trung Quốc." Diễn biến này này sẽ thúc đẩy sự khẳng định "chủ quyền không thể tranh cãi" trên Biển Đông của Trung Quốc. Như tôi đã lập luận ở những nơi khác, Trung Quốc đang từ từ và cố ý cắt rời trái tim hàng hải ra khỏi Đông Nam Á./.
Nguon vietnam.vn