Ngày xưa ở quê tôi người nào nhà giàu có, buổi sáng không đến quán ăn điểm tâm thì ở nhà chiên cơm bằng nước mỡ heo thắng, lại cho vào nào lạp xưởng, tôm khô, cùng vài miếng trứng vịt chiên…. Riêng gia đình tôi vì nghèo, má tôi phải chiên cơm bằng dầu dừa, cho ít tốn tiền. Nhà có cà chua hay dăm trái đậu, cải xanh…sẵn có ngoài rẫy hái vào, bà uyển chuyển cho vào chảo trước khi bỏ cơm nguội vào để chiên. Một là cho chúng tôi được ngon miệng, hai là có chút ít chất dinh dưỡng để đàn con mồ côi có sức khoẻ đến trường, hay đi làm rẫy.
Thỉnh thoảng, má tôi mới có tiền mua mỡ heo để thắng, bà hăm hở "đãi" chúng tôi ăn "món cơm chiên nhà giàu". Nghĩ cũng lạ, ăn món "cơm chiên nhà nghèo" riết rồi đâm ghiền mùi dầu dừa. Song món cơm chiên bằng nước mỡ heo thắng cứ vẫn treo lơ lửng trong sự thèm thuồng suốt tuổi thơ tôi! Những năm 1969, 1970, gia đình vừa nghèo khó lại gặp lúc chiến tranh ác liệt, vậy mà từ món cơm chiên ấy đã góp phần giúp cho hai anh tôi đều "lấy" được bằng tú tài.
Ảnh: S.T
Bây giờ má tôi đã ra người thiên cổ, nhưng hằng năm đến ngày cúng cơm cho bà, anh em tôi không bao giờ quên món ăn đạm bạc ấy dâng lên bàn thờ. Ngoài niềm vọng tưởng về tình mẫu tử cao cả, thiêng liêng, tôi còn nhấm nháp một kỷ niệm ngọt ngào về món ăn đặc trưng mà má tôi "sáng chế" từ trong sự nghèo khó. Hẳn điều ấy sẵn có trong đạo lý, hiếu đễ của mỗi con người Việt Nam ta. Mọi người gìn giữ nó như gìn giữ những giá trị đời sống tâm linh, văn hoá, đạo đức một cách lặng lẽ mà cương quyết. Món cơm ấy như lời dạy, lời nhắc nhở tôi bất cứ trong hoàn cảnh nào cũng phải biết sống để tồn tại, ngẩng cao, và không được quên "thuở hàn vi" kia như lời giáo huấn.
Bây giờ kinh tế gia đình tôi khá hơn trước rất nhiều, nhưng dù bận rộn, vài ba tuần tôi vẫn dậy sớm, làm món "cơm chay" ấy cho con tôi ăn sáng để đến trường. Đó như gián tiếp, như làm "trung chuyển" về sự giáo dục truyền thống gia đình, như nhắc nhở với con giữ nền nếp, gia phong trong thời buổi đạo đức xã hội báo động về sự băng hoại. Rất mừng là con tôi cũng rất "ưa" món ăn này. Dù vậy tôi vẫn băn khoăn tự hỏi, có khi nào con tôi lại "quay mặt" với món ăn kia?
Ảnh: S.T
Mùi thơm là lạ của dầu dừa, hoà quyện mùi hành phi, cùng với tinh bột, rau đậu… đã lặng lẽ song hành cùng tôi đã hơn bốn mươi năm. Không những nó mang đậm nét văn hoá ẩm thực của người nhà quê, mà nó còn tồn tại trong tôi điều gì đó rất đỗi thân thương trong niềm thương mến khôn nguôi.
Giữa bề bộn cuộc sống, bề bộn những giấc mơ, trong đó không ít lần tôi có những giấc mơ được ngồi ăn dĩa cơm chiên của đấng sinh thành đã từng nuôi tôi khôn lớn cả thể xác lẫn tâm hồn. Tôi thầm gọi những giấc ấy là "Giấc mơ có cánh" trong niềm hạnh phúc dư ba, khi giữa cuộc đời này còn không ít kẻ bất hạnh, không có mẹ để được yêu thương, cho ăn những món ăn mang đầy tình mẫu tử bao la…
Phạm Bội Anh Thuyên