Bến Tre là một trong những tỉnh ở ĐBSCL chịu ảnh hưởng nặng nề của biến đổi khí hậu. Theo Trung tâm Quốc tế và quản lý môi trường (ICEM), khi nước biển dâng cao 1 mét thì khoảng 50,1% tổng diện tích tự nhiên của tỉnh Bến Tre sẽ bị ngập mặn, nên việc trồng rừng ven biển là một việc làm cấp thiết để góp phần ứng phó với hiện tượng nóng lên của trái đất, bảo vệ cuộc sống cho con người.
Rừng nơi này từng bị người dân chặt cây lấy gỗ, bới đất tìm bắt con sâm đất, đào vuông nuôi tôm… Nay trước diễn biến khí hậu, cư dân ý thức được lợi ích của rừng, yêu quý rừng, trồng mới rừng che chắn sóng biển. Mỗi năm rừng phòng hộ nơi này vươn ra biển hơn 20m.
Rừng ngập mặn ở Thạnh Phong.
Về thăm rừng ngập mặn ở xã Thạnh Phong, huyện Thạnh Phú, tôi như chìm lẫn vào màu xanh mướt bạt ngàn của rừng đước, bần, mắm… Đi đâu cũng thấy rừng xanh tốt, nhiều khu rừng đước cây cao to có thể làm cột nhà kê, rễ chen kín mặt đất phù sa màu mỡ. Rừng ngập mặn ở xã Thạnh Phong khác hẳn những năm 1990-2000 mà tôi được cử đến công tác nơi này. Câu chuyện giữ rừng được anh Nguyễn Văn Xuân, phân khu trưởng hai phân khu: nghiêm nhặt và sinh thái thuộc Ban Quản lý rừng Phòng hộ và đặc dụng, hấp dẫn tôi nghe như một câu chuyện thần kỳ.
Những năm 1990-2000, rừng ngập mặn ở Thạnh Phong cũng không tránh khỏi việc người dân tự tiện phá rừng lấy gỗ hoặc đào ao nuôi tôm, bơm cát cất nhà, trồng rau màu…Rồi năm 2006, trước cái lợi của con sâm đất (còn gọi: chặt khoai, đồm độp) được thương lái mua vào với giá cao để xuất khẩu sang Trung Quốc hoặc bán cho các nhà hàng làm thức ăn, bổ dưỡng, cường dương. Khi ấy, rừng bị chặt phá ngổn ngang khi lực lượng kiểm lâm phát hiện, xử phạt thì chuyện đã rồi!
Việc giữ rừng ngày ấy gian nan lắm, lực lượng kiểm lâm tuần tra ban ngày, ban đêm ghe từ nơi khác cặp bờ lên chặt rừng đước làm cừ. Ban ngày không đào được ao nuôi tôm, người dân đưa cô-be vào đào ban đêm. Cứ như vậy, rừng bị mất dần, trở nên thưa thớt.
Tuần tra bảo vệ rừng
Người dân giữ rừng
Cuộc "chiến đấu" giữa các lực lượng giữ rừng và kẻ phá rừng sẽ bất phân thắng bại nếu không áp dụng chiến thuật " chiến tranh nhân dân" như thời kháng chiến: nhờ dân giữ rừng.
Chiến thuật này được UBND xã Thạnh Phong áp dụng vào năm 2009. Xã thành lập Tổ quản lý bảo vệ rừng gồm 10 người. Thành viên tổ là những cựu chiến binh, người dân uy tín sống ven rừng, có tâm huyết với rừng, khi phát hiện có người chặt phá rừng, bơm đất (cát) làm vuông nuôi tôm, báo ngay cho lực lượng chức năng xử lý. Ban quản lý rừng phòng hộ và đặc dụng hợp đồng một người với mức lương tối thiểu: 1.050.000 rồi 1.150.000 đồng. Số tiền này được chia cho các thành viên của tổ sử dụng đổ xăng xe đi tuần tra. Ông Nguyễn Văn Tuất, cư ngụ ở tổ nhân dân tự quản số 1 là tổ phó tổ quản lý bảo vệ rừng ở ấp 7 nói vui: "Tổ làm việc chỉ có lương tâm không có lương tiền". Lương tâm ông nói đây là tấm lòng nhiệt tình giữ rừng cho sự sống phía sau.
Tổ quản lý bảo vệ rừng hàng ngày cử 2 thành viên phối hợp cùng lực lượng kiểm lâm, lâm trường, bộ đội biên phòng, tuần tra bảo vệ rừng. Việc tuần tra bảo vệ rừng không theo giờ giấc nhất định khiến kẻ trộm cây rừng phải ngán ngại. Ngoài ra, thành viên tổ là người dân sống ven rừng, hàng đêm đi soi cua, đăng cá, có thể phát hiện kẻ trộm đốn cây, cô-be đào đất... Tháng 7-2012, tổ phát hiện bắt giữ 1 ghe từ nơi khác đến chặt phá 40 cừ đước.
Tuy vậy, cái chính của lực lượng quản lý, bảo vệ rừng không phải là bắt phạt mà chủ yếu là tuyên truyền tạo nhận thức cho người dân gìn giữ rừng trước biển đổi khí hậu, nước biển dâng cao. Thành viên của tổ quản lý bảo vệ rừng là người lớn tuổi, uy tín nên việc tuyên truyền thuyết phục dân làm theo rất tốt.
Hàng tháng họp tổ nhân dân tự quản, hộ gia đình được sinh hoạt học tập về lợi ích của rừng trước biến đổi khí hậu, nước biển dâng. Ngày nay, người dân ở ấp 6, ấp 7 xã Thạnh Phong không chỉ ý thức giữ rừng mà còn tham gia tổ trồng mới rừng ở những khoảng rừng trước kia bị chặt phá. Những hộ dân ở ven rừng còn trồng thêm cây rừng chung quanh nhà mình để phòng chống gió bão. Người dân giữ rừng như giữ ngôi nhà của mình.
Tuy nhiên, với diện tích 1.800ha rừng phòng hộ và ngập mặn, việc tuần tra bảo vệ rừng cũng không thể chu đáo, phát hiện kịp thời, nhất là kẻ xấu đi ghe từ ngoài biển vào chặt phá rừng vào ban đêm. Ban quản lý rừng phòng hộ và đặc dụng thực hiện khoán đất rừng cho UBND xã, bộ đội biên phòng. Xã nhận đất rừng, khoán lại cho các ấp. Ấp khoán đất phục hồi sinh thái cho dân cư. Người dân được lâm trường hướng dẫn kỹ thuật trồng rừng, ngoài được hưởng 90% sản phẩm tỉa thưa rừng, người dân nhận khoán rừng còn được canh tác từ 25-30% tổng diện tích nhận khoán kết hợp lâm ngư (nuôi trồng thủy sản).
Hiệu quả bất ngờ
Việc khoán đất trồng rừng giúp cho người dân ở đây được an cư lạc nghiệp và rừng trồng được bảo vệ tốt. Anh Phan Văn Triều ở tổ nhân dân tự quản số 9, ấp 6 nhận khoán hơn 2 ha đất bãi bồi có cây rừng tự mọc: bần, mắm, dừa nước. Được cán bộ kỹ thuật hướng dẫn, anh trồng chuyên cây đước, nay đã đến tuổi tỉa thưa, rửa nhánh làm củi trong gia đình. Cái lợi của gia đình anh không chỉ là 90% sản phẩm tỉa thưa rừng mà còn có nhiều loài thủy sản về ở như; tôm sú, tôm thẻ, cá đối, cá chẽm, cá hanh, cá nâu… nhiều đến nổi ăn không hết, còn có dư đem đi bán lấy tiền cho sinh hoạt gia đình. Anh Triều còn "bật mí": Sang năm gia đình tôi sẽ "lên" nhà tường cho ông bà già sống sung sướng tuổi già.
Thu hoạch củ sắn ở Thạnh Phong
Rừng trồng kín bãi bồi, đất mỗi năm lấn dần ra biển, đất phía sau nổi lên cao, trở thành giồng cát trồng rau màu rất tốt. Anh Phan Văn Bay ở tổ 9, ấp 6, đang thu hoạch sắn trồng trên giồng cát gần biển cho biết: Một công được 5 tấn.
Tôi sang cồn Cao thuộc tổ nhân dân tự quản số 1, ấp 6. Nơi đây khoai lang được trồng rất tốt, củ to, bãi bồi lấn ra biển thấy rõ. Ông Nguyễn Văn Ri tổ trưởng cho biết: năm 1978, nơi này còn là bãi biển, những người đi tàu sắt vượt biên, tàu bị sóng đánh chìm, xác trôi tấp vào đây. Bấy giờ chưa có rừng, sóng biến đánh tận nhà dân. Nay, rừng trồng mới mỗi năm lấn ra biển hơn 20m, sóng biến bị đẩy ra xa. Nhà dân phía trong sống yên ổn.
Rừng ở Thạnh Phong được giữ bình yên trở thành đất lành chim đậu. Mỗi chiều, chim, cò trắng về đậu kín một mảng rừng đước. Rái cá cũng về nhiều. Anh Nguyễn Văn Xuân phân khu trưởng cho biết như vậy.
Đoàn viên thanh niên trồng mới rừng phòng hộ ở Thạnh Phong.
Hết một ngày thăm hỏi về rừng ở Thạnh Phong, tôi được anh Nguyễn Văn Khang (Bảy Khang) một thành viên của tổ quản lý bảo vệ rừng ở ấp 6, mời về nhà anh nhấm lai rai với vài món đặc sản của rừng như cua biển, cá thòi lòi biển anh vừa bẩy được. Bơi xuồng gần đến nhà, nơi rừng anh được giao khoán, anh chỉ cho tôi xem một ổ ong mật to đùng, đóng trên cành bần cổ thụ. Anh nói: loài ong này mới về đây làm tổ hơn một năm nay. Đây là loài ong mật ở rừng Cà Mau đến làm tổ, tôi quý lắm không nở bắt vì sợ ong bỏ đi. Tò mò tôi xin anh cho tôi vào rừng chụp môt bôi ảnh tổ ong kỷ niệm.
Rừng Thạnh Phong một thời bị đào bới, chặt phá tan tác, nay là chốn bình yên, đất lành chim đậu, tôm cá sinh sôi và nhiều sản vật khác của rừng ngập mặn. Rừng nơi đây được con người yêu quý giữ gìn trở thành lá chắn trước phong ba bão táp.
Ông Nguyễn Văn Kháng, Chủ tịch UBND xã Thạnh Phong, huyện Thạnh Phú cho biết: Giữ và phát triển được rừng là nhiệm cụ chính trị của địa phương, là tiêu chí môi trường trong xây dựng xã nông thôn mới của địa phương. Ở đây, người dân thường xuyên được sinh hoạt, học tập, ứng phó với biến đổi khí hậu, nước biển dâng nên có ý thức trồng, bảo vệ rừng rất tốt.
Bài, ảnh: Lư Thế Nhã